Volgens sommigen is de EU een waardengemeenschap die opkomt voor vrede en mensenrechten in de Unie en op de wereld. Zonder de EU zou meteen de oorlog uitbreken, krijgen we vaak geïndoctrineerd. Is het echt waar dat de EU vrede en mensenrechten bevordert of is dat meer een propagandamiddel voor angst en gehoorzaamheid aan de macht in Brussel en Luxemburg?
Achtergrond
EU-lidstaten die wapens en andere militaire goederen exporteren hebben een exclusieve bevoegdheid daarin. Dat wil zeggen dat landen in de EU zelfstandig wapens mogen exporteren. Wel moeten de lidstaten zich aan de criteria van de EU houden: het Gemeenschappelijk Standpunt 2008/944/GBVB van de Raad van 8 december 2008. Dit is regelgeving inhoudende gemeenschappelijke voorschriften voor de controle op de uitvoer van militaire goederen en technologie. Het is namelijk belangrijk om ‘EU-waarden’ te respecteren wanneer er wapens worden geëxporteerd. Wat betekent dit in de praktijk?
Criteria voor militaire export [1]
Voor het uitvoeren van wapens naar buiten de EU moeten acht criteria nagelopen worden. Ten eerste mag de uitvoer niet in strijd zijn met internationale verplichtingen en regelgeving, zoals de export van anti-personeel-mijnen. Ten tweede moet er gekeken worden of mensenrechten in het land van eindbestemming gerespecteerd worden. Een uitvoervergunning wordt geweigerd indien er een risico bestaat dat de militaire goederen worden gebruikt voor binnenlandse onderdrukking. Ten derde worden er geen wapens geëxporteerd naar landen, wanneer door de export een gewapend conflict wordt uitgelokt of verlengd. Ten vierde wordt de uitvoervergunning geweigerd indien het ontvangende land de wapens gaat gebruiken voor agressie jegens een ander land of ermee wil dreigen. Ten vijfde moet er rekening gehouden worden met de eigen veiligheid. Er worden geen wapens verkocht aan landen die vijandig tegen ons zijn. Ten zesde wordt er geen uitvoervergunning verleend aan landen die terrorisme hebben gesteund. Ten zevende moet er rekening worden gehouden met het gevaar dat het kopende land de militaire goederen weer uitvoert neer een ongewenst ander land. Als laatste criterium geldt dat er gekeken moet worden naar de legitieme behoeften van het land van eindbestemming. Het gaat hierbij om of het kopende land de wapens kan veroorloven in verhouding met zijn economie.
Saudi-Arabië
Een land dat al heel lang bovenaan het lijstje van de EU staat wat betreft militaire export is Saudi-Arabië.[2] Helaas staat dit land ook vaak hoog in de lijst van de grootste mensenrechtenschenders ter wereld.[3] Volgens Amnesty International en Human Rights Watch is er in Saudi-Arabië nauwelijks vrijheid van meningsuiting, wordt de doodstraf regelmatig toegepast en worden immigranten opgesloten en mishandeld.[4] Saudi-Arabië is ook sinds 2015 direct betrokken bij de oorlog in Jemen, waarbij volgens de VN 233.000 slachtoffers zijn gevallen.[5] Niet alle doden zijn echter aan Saudi-Arabië toe te rekenen.
Soort militaire goederen
Het gaat voornamelijk om de standaard militaire goederen: vliegtuigen, geweren, munitie, explosieven en andere militaire technologie. Opvallend is dat er ook veel export is van de zogenoemde categorie ML7.[6] In de gemeenschappelijke EU-lijst van militaire goederen staat dat ML7 chemische stoffen betekent: ‘’stoffen voor oproerbeheersing’’. De EU noemt dit biologische of radioactieve stoffen om meer slachtoffers en schade onder mensen te veroorzaken.[7] Hieronder vallen zenuwgassen, blaarvormende gassen, stikstofmosterdgassen en andere verdovende gassen.[8] Vanuit de EU is aan meer dan 10 miljoen euro van deze militaire goederen verkocht aan Saudi-Arabië in 2019. De EU heeft de afgelopen jaren van schande gesproken over Assad vanwege chemische wapens, hetgeen door verschillende partijen betwist wordt. Ondertussen exporteren ze wel vermoedelijke chemische wapens naar Saudi-Arabië, waar de mensenrechten volgens mensenrechtenorganisaties evenmin gerespecteerd worden. De drie grootste exportbestemmingen van de EU boven Saudi-Arabië zijn Egypte, India en de Verenigde Arabische Emiraten.[9]
Oekraïne
Van november 2013 tot februari 2014 waren er enorme protesten in Kiev, de hoofdstad van Oekraïne. Deze demonstraties richtten zich tegen Viktor Yanukovich, een president die zelfs volgens internationale waarnemers democratisch en eerlijk was verkozen. De EU bemoeide zich openlijk met deze binnenlandse aangelegenheid van Oekraïne en gooide veel extra olie op het vuur. Ze hebben laten zien dat ze geen begrip hebben van de licht ontvlambaarheid van sommige onderwerpen. En als ze het wel wisten, dan laat dat de ware aard van de EU zien. Het gevolg van deze inmenging was dat de onrust in de hoofdstad zich verplaatste naar het hele land: de Krim werd door Rusland geannexeerd, wat door de bevolking geaccepteerd werd en na verschillende aanslagen in het land brak de oorlog uit in Oost-Oekraïne.
Veel burgerdoden
De VN sprak twee jaar geleden over 13.000 doden, waaronder heel veel onschuldige burgers, maar inmiddels zijn dat er meer.[10] Dit wordt door de EU vaak aan Rusland toegerekend, dat natuurlijk ook een belangrijke rol vervult in dit conflict. Het was echter Poroshenko die bombardementen op onschuldige burgers in hun huizen en appartementen liet uitvoeren.[11] Dat je als overheid reageert op een gebied dat zich afscheidt is begrijpelijk, maar als je opzettelijk duizenden onschuldige burgers de dood in bombardeert, dan heb je niks begrepen van mensenrechten. Zeker niet als je als EU zijnde zijn ‘vredesplan’ goedkeurt.[12] De oorlog duurt nog steeds voort in 2021.
Conclusie
De EU verkoopt veel wapens aan landen die regelmatig als mensenrechtenschenders op de vingers worden getikt, waaronder landen waarvan de EU dat zelf ook vindt. De EU heeft verder laten zien bewust de andere kant op te kijken als het gaat om licht ontvlambare conflicten. Een oorlog in Europa heeft aan zo’n 15.000 mensen het leven gekost en er lijkt nog geen einde aan te komen. En zoals vaker in de discussie over de Europese Unie heb je enerzijds de types als Verhofstadt, die na elk falend EU-beleid roepen om meer macht over te dragen aan de EU. Anderzijds heb je mensen die roepen om een vertrek uit ‘de slechte EU’. Eén ding is wel zeker, namelijk dat je het met een korreltje zout moet nemen, wanneer de EU stelt dat ze voor vrede en mensenrechten opkomen.
[1] Artikel 2 GEMEENSCHAPPELIJK STANDPUNT 2008/944/GBVB VAN DE RAAD.
[2] Qlik Sense. (2021). European Union. https://webgate.ec.europa.eu/eeasqap/sense/app/75fd8e6e-68ac-42dd-a078-f616633118bb/sheet/24ca368f-a36e-4cdb-94c6-00596b50c5ba/state/analysis
[3] World Report 2020: Rights Trends in Saudi Arabia. (2020, 14 januari). Human Rights Watch. https://www.hrw.org/world-report/2020/country-chapters/saudi-arabia#
[4] Everything you need to know about human rights in Saudi Arabia. (2019). Amnesty International. https://www.amnesty.org/en/countries/middle-east-and-north-africa/saudi-arabia/report-saudi-arabia/
[5] UN humanitarian office puts Yemen war dead at 233,000, mostly from. (2020, 1 december). UN News. https://news.un.org/en/story/2020/12/1078972
[6] TWEEËNTWINTIGSTE JAARVERSLAG OVEREENKOMSTIG ARTIKEL 8, LID 2, VAN GEMEENSCHAPPELIJK STANDPUNT 2008944GBVB VAN DE RAAD TOT VASTSTELLING VAN GEMEENSCHAPPELIJKE VOORSCHRIFTEN VOOR DE CONTROLE OP DE UITVOER VAN MILITAIRE GOEDEREN EN TECHNOLOGIE, p. 272.
[7] GEMEENSCHAPPELIJKE EU-LIJST VAN MILITAIRE GOEDEREN (1), p. 6.
[8] GEMEENSCHAPPELIJKE EU-LIJST VAN MILITAIRE GOEDEREN, p. 7.
[9] Qlik Sense. (2021). European Union. https://webgate.ec.europa.eu/eeasqap/sense/app/75fd8e6e-68ac-42dd-a078-f616633118bb/sheet/24ca368f-a36e-4cdb-94c6-00596b50c5ba/state/analysis
[10] Redaction, U. (2019, 22 januari). Donbas war death toll rises up to nearly 13,000 – UN. UNIAN. https://www.unian.info/war/10416549-donbas-war-death-toll-rises-up-to-nearly-13-000-un.html
[11] Civilians in Conflict, ‘’‘We Are Afraid of Silence’ Protecting Civilians in the Donbass Region’, 2017, p. 15.
[12] Statement_by_President_Barroso_following_his_meeting_with_Petro_Poroshenko__President_of_Ukraine (September, 2014).
Credits: dit Nexit Denktank-artikel is tot stand gekomen met aangeleverde input door Gabriël van de Bloemfontein
