Sinds juni is er, niet voor het eerst, veel kritiek op Hongarije vanwege een wet die het verbiedt om informatie over homoseksualiteit en geslachtsverandering te geven aan iedereen onder de 18 jaar in Hongarije. De EU, met name de Commissie, noemt deze wet discriminerend, net als de LHBT-vrije zones in Polen. Wat kan de EU doen tegen deze twee lidstaten die zich gedragen en uiten op manieren die de EU niet bevalt?
Achtergrond
Hongarije en Polen worden al jaren beschuldigd door de EU van het hebben van een slechte rechtsstaat. Volgens de EU staat de onafhankelijke rechtspraak en de vrije media in deze landen onder druk.[1] Viktor Orbán, premier van Hongarije, beantwoordt deze kritiek met dat de EU vindt dat je per definitie een slechte rechtsstaat hebt, als je geen immigranten opneemt in je land.[2] Ook hebben landen zoals Nederland nog steeds last van een koloniale mentaliteit, volgens de Hongaren.[3] In juni 2021 was de nieuwe Hongaarse wet voor de Commissie de druppel die de welbekende emmer deed overlopen. Deze wet maakt het in Hongarije verboden om aan kinderen onder de 18 jaar informatie te geven over homoseksualiteit en geslachtsverandering. Volgens de Hongaarse regering om kinderen te beschermen, maar volgens de EU is dat een excuus om te discrimineren.[4]
Als gevolg hiervan is de Commissie in juli 2021 een zogenoemde handhavingsprocedure begonnen tegen Hongarije. Gelijktijdig begint de EU ook een handhavingsprocedure tegen Polen. Wat betreft Polen acht de EU de LHBT-vrije zones in strijd met EU-recht.[5]
Handhavingsprocedure
Het Verdrag betreffende de Werking van de Europese Unie (VWEU) geeft de Europese Commissie de bevoegdheid om een handhavingsprocedure te starten tegen lidstaten van de EU.[6] Een handhavingsprocedure is een procedure die wordt gestart door de EU of een lidstaat, als zij van mening is dat een lidstaat in strijd met EU-recht handelt.
Voordat een handhavingsprocedure bij de EU-rechters in Luxemburg komt, de vierde en laatste fase, zijn er nog drie andere fasen van de handhavingsprocedure die achtereenvolgens moeten worden langsgelopen, als er in de tussentijd geen oplossing wordt gevonden voor het probleem tussen de lidstaat en de Commissie.
Informele fase
De eerste fase van de handhavingsprocedure is wanneer de lidstaat die door de Commissie ter verantwoording wordt geroepen uitleg moet geven over de gang van zaken in kwestie.[7] Dit is de informele fase en deze eerste fase biedt ook de mogelijkheid voor de lidstaat om een compromis te bereiken met de Commissie. 70% van de handhavingsprocedures eindigen in de eerste fase, omdat er vaak een oplossing wordt gevonden voor het probleem.
Hongarije is niet tot een oplossing kunnen komen met de Commissie over hun wet die promotie van homoseksualiteit verbiedt aan minderjarigen. Zoals eerder vermeld stelt Hongarije dat de wet bedoeld is om kinderen te beschermen, maar de Commissie is het oneens met deze uitleg en vindt dat de wet discriminerend is.[8] De informele fase voor Hongarije is dus voorbij.
Voor Polen is de informele fase ook al voorbij. Aan het begin van 2021 vroeg de Commissie uitleg aan Polen over de LHBT-vrije zones die in Polen bestaan. Volgens de Commissie heeft de Poolse regering nauwelijks uitleg verschaft en bovendien veel vragen van de Commissie genegeerd.[9] Zowel Polen als Hongarije gaan naar de tweede fase van de handhavingsprocedure.
Aanmaningsbrief
In de tweede fase van de handhavingsprocedure worden lidstaten door middel van een brief formeel aangesproken op hun handelingen die volgens de EU strijdig zijn met het EU-recht.[10] Op 15 juli 2021 heeft de Commissie deze formele aanmaningsbrief gelijktijdig verzonden aan Hongarije en Polen. Ze hebben nu twee maanden de tijd om te reageren. Uiterlijk 15 september 2021 zullen beide landen reageren op het bezwaar van de Commissie en meestal wordt alle tijd benut om te reageren op de Commissie. De Commissie kan na het lezen van de zienswijzen van Polen en Hongarije nog steeds van mening zijn dat de handelingen in strijd zijn met EU-recht. In dat geval gaat de Commissie naar de derde fase.
Gemotiveerd advies
Als de Commissie niet meegaat in de argumentatie van Polen en Hongarije, dan volgt een gemotiveerd advies van de Commissie.[11] Hierin legt de Commissie gemotiveerd uit waarom de wetten en handelingen van zowel Polen als Hongarije in strijd zijn met EU-recht.
Er lijkt geen sprake te zijn van eensgezindheid tussen de Commissie en beide landen. Vooraf is al gebleken dat Hongarije niet van plan is om de wet in te trekken. Viktor Orbán heeft zelfs een referendum georganiseerd over zijn nieuwe wet. De Commissie heeft wat betreft Hongarije aangegeven dat de wet die homopropaganda verbiedt om verschillende redenen in strijd is met EU-recht. Volgens de Commissie verstoort de Hongaarse wet het vrij verkeer van diensten en het vrij verkeer van goederen, zonder rechtvaardiging. Tevens wordt de wet als discriminerend aangemerkt door de Commissie.[12]
Wat betreft de LHBT-vrije zones in Polen zegt de Commissie eveneens dat die discriminerend zijn en in strijd zijn met het EU-Handvest.[13] Tegen beide landen zal de Commissie deze argumenten verder uitwerken in deze derde fase. Daarin stelt de Commissie tevens een tijdslimiet waarbinnen de schending van het EU-recht moet stoppen. Doen Polen en Hongarije dit niet, dan volgt de laatste fase: procesvoering.
Procesvoering
Als Polen en Hongarije niet aan de eisen van de Commissie voldoen binnen het gegeven tijdslimiet, namelijk het stoppen van de schendingen van het EU-recht, dan sleept de Commissie de twee landen voor de rechter, het Hof van Justitie van de Europese Unie (Hierna: HvJEU).[14] De rechters van deze rechtbank kunnen oordelen dat Hongarije zijn wet moet intrekken en Polen de LHBT-vrije zones moet verbieden. Als beide landen dit weigeren, dan kan de Commissie beide landen opnieuw voor het HvJEU slepen. De rechters van het HvJEU spreken dan opnieuw hun oordeel uit over het geschil tussen Polen, Hongarije en de Commissie. Het HvJEU kan bepalen dat Polen en Hongarije geldboetes moeten betalen voor elke week dat de schending voortduurt.[15] Zo kan Polen veroordeeld worden voor betaling van een geldboete voor elke week dat de Poolse regering de LHBT-vrije zones niet opheft.
Belangrijk is om te vermelden dat de Commissie 90,3% van deze handhavingsprocedures bij het HvJEU wint ten opzichte van de lidstaten.[16] Sommigen zullen beweren dat dit het bewijs is dat de EU zelf geen onpartijdige en onafhankelijke rechterlijke macht heeft, maar anderen zullen zeggen dat de Commissie wellicht hele goede advocaten heeft die slim kunnen uitkiezen welke geschillen kans van slagen hebben. Een eventueel oordeel van de EU-rechters in Luxemburg is aan het HvJEU, maar de statistieken zijn in ieder geval niet in het voordeel van Polen en Hongarije.
Geen garantie voor succes
Tot slot is het goed om te weten dat een handhavingsprocedure makkelijk twee jaar of meer kan duren.[17] Degenen die in juni 2021 dachten dat er snel een antwoord zou komen van de EU op de nieuwe Hongaarse wet inzake homopromotie en de Poolse LHBT-vrije zones, komen bedrogen uit. Met alle termijnen die maximaal benut worden en met alle andere wachttijden zullen we waarschijnlijk pas in 2023 een antwoord krijgen over deze geschillen tussen Polen, Hongarije en de EU. Daarnaast leiden handhavingsprocedures niet altijd tot naleving van wat de EU wil.[18]
Conclusie
De Commissie is in juli 2021 de formele fase van de handhavingsprocedure gestart tegen Hongarije en Polen vanwege, volgens de EU, discriminerende wetgeving en praktijken en belemmering van de vrijheid van goederen en diensten. De handhavingsprocedure kent vier fasen en is voor de EU een handhavingsmiddel om lidstaten te dwingen om EU-recht na te leven. De eerste is de informele fase, de tweede is de aanmaningsbrief, de derde is het gemotiveerd advies van de Commissie en de vierde fase is de zaak aanhangig maken bij het HvJEU. De statistieken zijn in het nadeel van Hongarije en Polen, maar een echt antwoord op de uitkomst van dit geschil tussen beide landen met de EU kunnen we waarschijnlijk pas in 2023 verwachten. De enige manier om aan een handhavingsprocedure van de EU te ontkomen is door braaf de EU-wetten uit te voeren of door uit de EU te stappen.
[1] Europese Commissie, ‘Verslag over de rechtsstaat 2020 Landenhoofdstuk over Hongarije’, Werkdocument van de diensten van de Commissie 2020, p. 2.
[2] RT, Hungary vetoed EU budget because Brussels forces states to accept immigration, Orban says, 18 november 2020, geraadpleegd op 4 augustus, 2021, op https://www.rt.com/news/507047-hungary-eu-budget-immigration/.
[3] Het Parool, Orbán noemt Nederlandse kritiek op Hongarse anti-homowet ‘koloniaal’, 2 juli 2021, geraadpleegd op 4 augustus, 2021, op https://www.parool.nl/wereld/orban-noemt-nederlandse-kritiek-op-hongaarse-anti-homowet-koloniaal~bf6dcdb8/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F.
[4] Europese Commissie Pershoek, Fundamentele waarden van de EU: Commissie onderneemt juridische stappen tegen Hongarije en Polen wegens schending van de grondrechten van lhbtiq’ers, 15 juli 2021, geraadpleegd op 3 augustus, 2021, op https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/nl/ip_21_3668.
[5] Europese Commissie Pershoek, Fundamentele waarden van de EU: Commissie onderneemt juridische stappen tegen Hongarije en Polen wegens schending van de grondrechten van lhbtiq’ers, 15 juli 2021, geraadpleegd op 3 augustus, 2021, op https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/nl/ip_21_3668.
[6] Artikel 258 VWEU.
[7] P. Craig, G. De Burca, EU Law. Text, Cases, and Materials (6e editie), Oxford: Oxford University Press 2015, p 434.
[8] Europese Commissie Pershoek, Fundamentele waarden van de EU: Commissie onderneemt juridische stappen tegen Hongarije en Polen wegens schending van de grondrechten van lhbtiq’ers, 15 juli 2021, geraadpleegd op 3 augustus, 2021, op https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/nl/ip_21_3668.
[9] Europese Commissie Pershoek, Fundamentele waarden van de EU: Commissie onderneemt juridische stappen tegen Hongarije en Polen wegens schending van de grondrechten van lhbtiq’ers, 15 juli 2021, geraadpleegd op 3 augustus, 2021, op https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/nl/ip_21_3668.
[10] Artikel 258 lid 1 laatste zin VWEU.
[11] Artikel 258 lid 1 VWEU.
[12] Europese Commissie Pershoek, Fundamentele waarden van de EU: Commissie onderneemt juridische stappen tegen Hongarije en Polen wegens schending van de grondrechten van lhbtiq’ers, 15 juli 2021, geraadpleegd op 3 augustus, 2021, op https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/nl/ip_21_3668.
[13] Europese Commissie Pershoek, Fundamentele waarden van de EU: Commissie onderneemt juridische stappen tegen Hongarije en Polen wegens schending van de grondrechten van lhbtiq’ers, 15 juli 2021, geraadpleegd op 3 augustus, 2021, op https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/nl/ip_21_3668.
[14] Artikel 258 lid 2 VWEU.
[15] Artikel 260 lid 2 VWEU.
[16] European Data Journalism Network, Everything you ever wanted to know about EU infringement procedures, 24 oktober 2019, geraadpleegd op 3 augustus, 2021, op https://www.europeandatajournalism.eu/eng/News/In-depth/Everything-you-ever-wanted-to-know-about-EU-infringement-procedures.
[17] P. Craig, G. De Burca, EU Law. Text, Cases, and Materials (6e editie), Oxford: Oxford University Press 2015, p 436.
[18] P. Craig, G. De Burca, EU Law. Text, Cases, and Materials (6e editie), Oxford: Oxford University Press 2015, p 436.
Credits: dit Nexit Denktank-artikel is tot stand gekomen met aangeleverde input door Gabriël van de Bloemfontein
foto: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Orb%C3%A1n_Viktor_2011-01-07.jpg / Európa Pont, CC BY 2.0 <https://creativecommons.org/licenses/by/2.0>, via Wikimedia Commons