In het huidige systeem van de Europese Unie worden asielzoekers die asiel aanvragen in beginsel teruggestuurd naar het eerste EU-land van binnenkomst. Dit systeem lijkt eenvoudig en handig op papier, maar in de praktijk levert het moeilijkheden op, ook na uittreding uit de EU. Het Verenigd Koninkrijk maakt geen deel meer uit van dit systeem en kan asielzoekers die via Frankrijk aankomen niet meer terugsturen. Wat moet Nederland doen na een Nexit wat betreft asielzoekers die via EU-landen ons land bereiken?
Achtergrond
In Dublin III, officieel is de naam Verordening (EU) 604/2013, staat dat elke asielaanvraag in de EU behandeld moet worden in het eerste land van binnenkomst.[1] Als een Syrische asielzoeker aankomt in Polen, vervolgens doorreist via Duitsland naar Nederland, dan moet hij of zij de asielaanvraag in Polen doen. Dit is de hoofdregel van Dublin III. Hier bestaan natuurlijk uitzonderingen op, zoals wanneer een asielzoeker aankomt in een EU-land, maar familie in een ander EU-land heeft.[2] In dat geval kan hij of zij asiel aanvragen in het land waarin zijn of haar familielid zich bevindt, mits dit in het belang van de (minderjarige) asielzoeker is. Een andere uitzondering op de hoofdregel is wanneer een asielzoeker al een visum heeft voor een ander EU-land.[3] Elk land is tevens bevoegd om asielzoekers vrijwillig op te nemen.[4] Dit klinkt misschien allemaal heel logisch en simpel uit te voeren, maar in werkelijkheid krijgt Dublin III constant kritiek te verduren.
Kritiek op Dublin III
Op papier lijkt het simpel, dat een asielzoeker die in Polen aankomt daar asiel moet aanvragen in plaats van in Nederland, maar in de praktijk is het anders. De landen waar de meeste asielzoekers binnenkomen zijn natuurlijk de landen gelegen aan de Middellandse Zee, zoals Griekenland en Italië.[5] Dit zorgt ervoor dat deze landen overmatig belast worden om asielzoekers op te vangen vanwege de Dublin III-verordening. Op het nieuws zien we regelmatig dat asielzoekers terechtkomen in slechte kampen op Griekse eilanden,[6] maar dat is nog niet het enige probleem. Het grootste probleem dat Dublin III zichtbaar maakt in de EU, is dat landen elkaar niet vertrouwen. Verschillende uitspraken van rechters tonen dat de toestanden voor asielzoekers in Griekenland zo slecht zijn dat fundamentele mensenrechten worden geschonden.[7] Om die reden willen en kunnen landen asielzoekers vaak niet terugsturen naar Griekenland of andere EU-landen met slechte leefomstandigheden voor asielzoekers,[8] terwijl dat wel had gemoeten volgens Dublin III.
Brexit
Het Verenigd Koninkrijk heeft op 31 januari 2020 de EU verlaten. In de Brexit-overeenkomst die de Britten met de EU hebben gesloten in december 2020 blijkt dat Dublin III niet meer geldt voor het Verenigd Koninkrijk.[9] Met deze verordening hadden de Britten sinds 2003 zo’n 12.000 asielzoekers terug kunnen sturen naar het eerste EU-land van aankomst.[10] Het verlaten van de EU zonder afspraak over Dublin III heeft twee nadelige gevolgen. Ten eerste kunnen de Britten asielzoekers niet meer (wettelijk) terugsturen die via Frankrijk op rubberen bootjes aankomen in het Verenigd Koninkrijk. Dit konden de Britten eerst wel als EU-lid. Een tweede nadelig gevolg heeft te maken met het verblijfsrecht voor familieleden van asielzoekers. Volgens Dublin III is het mogelijk om asiel aan te vragen in het land waar de ouders of andere familieleden van een asielzoeker zich bevinden. Het uittredingsakkoord van de Britten spreekt niet over gezinshereniging en niet eens over asielbeleid in het algemeen. Er zijn ongeverifieerde berichten die zeggen dat de EU een voorstel van het Verenigd Koninkrijk weigerde over samenwerking in asielbeleid. De Britten zeggen echter vastberaden te zijn om voor goed asielbeleid te zorgen.
Nexit
Wanneer Nederland uit de EU stapt moet het ook nadenken over hoe invulling te gaan geven aan het uittredingsakkoord. Een thema waar we over moeten nadenken is de samenwerking in asielprocedures. Als Nederland zonder afspraken hierover de EU verlaat, dan vervalt Dublin III zoals dat bij de Britten ook is gebeurd. Asielzoekers die via Duitsland of België in Nederland aankomen, kunnen dan niet meer wettelijk teruggestuurd worden naar de buurlanden. Immers, Dublin III geldt dan niet meer in het scenario waarin we geen afspraken hebben gemaakt bij ons uittreden uit de EU. Let wel: dit probleem doet zich alleen voor bij asielzoekers die via EU-landen Nederland bereiken. Asielzoekers die direct Nederland bereiken via een vliegveld vallen buiten bereik van Dublin III, voor zover zij in Nederland een asielaanvraag indienen. Gezinshereniging van asielzoekers met familieleden die zich in Nederland bevinden kan zonder afspraken ook niet meer eenvoudig. Dat laatste is wat betreft medemenselijkheid onwenselijk. Familieleden zouden zich nog wel kunnen beroepen op artikel 8 van het EVRM, het recht op familieleven, maar dit is geen juridische zekerheid op dit moment.
Onderhandelingen
Wat de Nederlandse vertegenwoordigers in ieder geval moeten doen bij de onderhandelingen over een Nexit-overeenkomst met de EU, is voorstellen om asielzoekers terug te nemen die via Nederland naar andere landen afreizen, maar dat EU-landen dit andersom ook gaan doen. Dan kan Nederland asielzoekers terugsturen naar landen waar zij zijn binnengekomen. Dit hangt natuurlijk ook af van de politieke kleur die op dat moment dominant is in Nederland.
Bilaterale oplossing
Gezien de aard van het probleem bij het wegvallen van de Dublin III-afspraken, het gaat immers om mensen, is het goed als er in ieder geval iets op papier staat. Als de EU niet wil meewerken, net zoals bij het Verenigd Koninkrijk, dan kan de Nederlandse regering kiezen om bilaterale afspraken te maken. Bilateraal wil zeggen afspraken tussen Nederland en een ander land, dus zonder tussenkomst van de EU. Het Verenigd Koninkrijk en de andere landen buiten de EU, zoals Zwitserland en Noorwegen, zullen zeer waarschijnlijk bereid zijn om hierover met ons aan tafel te gaan. Wellicht Griekenland en Italië ook als hun economie weer wat hulp kan gebruiken.
Conclusie
In de EU is de Dublin III-verordening de regeling omtrent asielbeleid. De bedoeling is dat het eerste land van binnenkomst van een asielzoeker de asielaanvraag behandelt. Vaak zijn dat Griekenland en Italië. Hoewel dit in eerste instantie een goed plan leek, werden de problemen van dit plan al snel zichtbaar. Landen aan de Middellandse Zee werden overbelast en het wederzijdse vertrouwen in de EU ontbrak soms om asielzoekers terug te sturen. Het Verenigd Koninkrijk heeft geen vervanging voor Dublin III kunnen krijgen in het Brexit-akkoord, vermoedelijk door vergelding van de EU. Hierdoor kunnen de Britten asielzoekers die via een EU-land aankomen niet zomaar meer terugsturen naar dat land, hetgeen eerst wel kon. Nederlanders moeten zich hiervan ook bewust zijn. Als wij uit de EU stappen en geen vervanging regelen voor de huidige Dublin III-verordening, dan lopen we tegen hetzelfde probleem aan als de Britten. De Nederlandse regering moet hierover onderhandelen en als de EU uit vergelding geen afspraken wil maken over samenwerking in asielbeleid, dan is het de Nederlandse regering aan te raden om op z’n minst bilaterale afspraken te maken met zowel landen buiten de EU als landen binnen de EU, zonder tussenkomst van de bureaucraten uit Brussel. Mensenlevens zijn belangrijker dan politieke spelletjes van de EU.
Foto door Marcelo Renda via Pexels
Credits: dit Nexit Denktank-artikel is tot stand gekomen met aangeleverde input door Gabriël van de Bloemfontein
[1] Artikel 3(2) Verordening (EU) 604/2013. [2] Artikelen 9 en 10 Verordening (EU) 604/2013. [3] Artikel 12 Verordening (EU) 604/2013. [4] Artikel 17(1) Verordening (EU) 604/2013. [5] European Parliamentary Research Service, Migration and Asylum, maart 2019, geraadpleegd op 19 juni, 2021, op https://www.europarl.europa.eu/thinktank/infographics/migration/public/index.html?page=migration. [6] RT, Fire ravages overcrowded, coronavirus-stricken migrant camp in Lesbos, Greece after protests over quarantine, living conditions, 9 september 2020, geraadpleegd op 20 juni, 2021, op https://www.rt.com/news/500215-greece-migrant-camp-lesbos-fire/. [7] HvJ EU 21 december 2011, C-411/10, C-493/10, ECLI:EU:C:2011:865 (NS and ME). [8] HvJ EU 16 februari 2017, C-578/16, ECLI:EU:C:2017:127 (C.K. and Others). [9] TRADE AND COOPERATION AGREEMENT BETWEEN THE EUROPEAN UNION AND THE EUROPEAN ATOMIC ENERGY COMMUNITY, OF THE ONE PART, AND THE UNITED KINGDOM OF GREAT BRITAIN AND NORTHERN IRELAND, OF THE OTHER PART, 25 december 2020. [10] Gezegd door James Brokenshire, voormalig Britse minister van veiligheid en immigratie, op 23 januari 2015.