Begin december wordt de nieuwe Duitse coalitie beëdigd, bestaande uit de sociaaldemocratische SPD, de Groenen en de liberale FDP die bij de afgelopen Bondsdagverkiezingen op 26 september gezamenlijk een meerderheid van de zetels wisten te halen [1]. Deze partijencombinatie wordt ook wel de stoplicht-coalitie (Ampelkoalition) genoemd, verwijzend naar de partijkleuren (resp. rood, groen en geel), en lost de regering-Merkel af die de afgelopen twee regeringsperiodes een coalitie van CDU/CSU en SPD leidde. De verkiezingen waren net als in Nederland in maart 2021 anders dan anders, en werden bijna volledig overschaduwd door de coronacrisis. Het coalitieakkoord bevat echter meer dan alleen ideeën over de aanpak van de coronacrisis, en het kwam dan ook enigszins als een verrassing dat de nieuwe coalitie van plan is om de Europese Unie in een “federaal bondsland” te veranderen, zoals het letterlijk in het akkoord staat [2].
Achtergrond
Het idee van een ‘federaal Europa’ is binnen Duitsland niet een nieuw onderwerp. Voormalig Europees Parlementsvoorzitter Martin Schulz (SPD) pleitte eind 2017 al eerder voor het oprichten van een ‘Verenigde Staten van Europa’ vanaf 2025 [3], nadat hij een nederlaag leed bij de Bondsdagverkiezingen van 2017. Het idee stuitte op forse kritiek en Schulz verdween uiteindelijk van het politieke toneel [4] [5]. Weliswaar hebben deze zelfde coalitiepartijen zich regelmatig uitgesproken voor ‘meer Europa’ in de afgelopen jaren, maar was het idee van een federaal Europa nauwelijks meer ter sprake gekomen als een serieus onderwerp. De enige die zich expliciet voor een federaal Europa nog had uitgesproken was de Volt partij, die echter geen zetels in de Bondsdag heeft behaald bij de afgelopen verkiezingen [6].
Opvallend is dat in aanloop naar de verkiezingen het onderwerp van een federaal Europa nergens ter sprake gekomen in de media. Zelfs na de verkiezingen wordt het onderwerp gemeden bij media die het coalitieakkoord hebben samengevat [7] [8] [9] [10]. Als belangrijkste onderwerpen gaat het vooral over de coronacrisis, het klimaat, belastingen, het minimumloon en het bouwen van woningen. Ook zakt de leeftijdsgrens voor de Bondsdag- en Europees Parlementsverkiezingen van 18 naar 16 jaar en wordt cannabis gelegaliseerd. Over het willen opgaan in een federaal Europa, wat toch als een ingrijpende gebeurtenis zou kunnen worden gezien, wordt alleen gesproken bij de alternatieve media zoals Reitschuster [11] als men zelf niet op het idee komt om de volledige 177 pagina’s van het coalitieakkoord te lezen.
Wat willen de partijen precies?
De partijen staan er op zich om bekend positief tegenover meer Europese samenwerking te zijn. Dat ze een federaal Europa nastreven, werd echter niet in de media genoemd. Daarentegen zijn de partijen echter wel eerlijk geweest. Zo staat in het verkiezingsprogramma van de Groenen letterlijk dat Duitsland op moet gaan in een ‘federale Europese republiek’ [12]. In de media was er over het verkiezingsprogramma alleen ophef over een motie van een lid met de suggestie om het woord ‘Deutschland’ uit de titel van het verkiezingsprogramma te schrappen. Dat woord zou teveel negatieve associaties met een nationalistische politiek oproepen [13]. De FDP spreekt ook over een ‘federale Europese bondsstaat’ in haar verkiezingsprogramma, en wil een referendum onder alle Europese burgers om een nieuwe Europese grondwet in te voeren [14]. In het verkiezingsprogramma van de SPD wordt niet expliciet gesproken over een federaal Europa, maar wordt wel voorgesteld om de Europese Unie meer bevoegdheden te geven op het gebied van financiën, economische zaken en sociale zaken [15]. Het verkiezingsprogramma van CDU/CSU spreekt ook niet over een federaal Europa [16]. Sterker nog: Een ‘transferunie’ wordt expliciet afgewezen, maar tegelijkertijd wordt wel steun uitgesproken voor de ‘Green Deal’.
Onder de streep verschillen de partijen inclusief CDU/CSU niet echt qua wensen, in alle gevallen wil men in min of meerdere mate een grotere rol voor Europa op een breed scala aan onderwerpen. De bestrijding van de klimaatverandering is bij alle partijen een belangrijk onderwerp. Ook worden thema’s genoemd als een grotere rol voor het Europese parlement, het afschaffen van het vetorecht, een Europees leger, Europese minimumlonen, meer digitalisering, gecentraliseerde onderwijsregels, gecentraliseerde arbeidsrechten, Europese belastingen en een betere bewaking van grondrechten en democratie. Ook moet de EU een grotere rol krijgen bij het bestrijden van pandemieën in de toekomst [17]. In het coalitieakkoord komen de meeste van deze onderwerpen weer terug. Tevens moet er geïnvesteerd worden in het Europese herstelprogramma ‘NextGenerationEU’, ter waarde van 800 miljard euro [18]. Daarnaast moeten de Europese verkiezingen geherstructureerd worden, met onder andere transnationale kieslijsten. Verdere details zijn te vinden in de verkiezingsprogramma’s en het coalitieakkoord.
Wat betekent dit voor Nederland?
Duitsland lijkt vastberaden om een leidende rol te nemen binnen Europa. Dit valt ook op te maken uit de veelzeggende titel van hoofdstuk 7 over Europa “Deutschlands Verantwortung für Europa und die Welt” uit het coalitieakkoord. Het is nog maar erg de vraag of de Duitse ambities aansluiten bij de Nederlandse. Het zou best kunnen dat op een gegeven moment Nederland voor een keuze komt te staan om op te gaan in een federaal Europa, waarin Nederland slechts een deelstaat of provincie zal zijn. Misschien ligt deze keuze echter al vast, en hebben we reeds een gradueel proces gaande waarbij in de loop der tijd de Europese Unie nog meer zeggenschap en bevoegdheden zal krijgen, die wij tegelijkertijd in Nederland zullen verliezen. Wanneer op een gegeven moment we Europese belastingen hebben, een Europese klimaatbeleid, een Europees leger en zelfs Europese (gezondheid)paspoorten [19] dan zal het slechts een formaliteit zijn om de Europese lidstaten op een gegeven moment om te dopen tot deelstaten.
We kunnen ons afvragen of het wenselijk is dat Duitsland (waarschijnlijk samen met Frankrijk) de kar in Europa moet trekken en hierin een steeds grotere rol opeist. Uit een eerder artikel op deze website [20] bleek bijvoorbeeld dat er op dit moment ook binnen Duitsland genoeg problemen zijn. Zo is er binnen het land veel armoede en is er tijdens de pandemie nauwelijks geïnvesteerd in de zorg, maar maakt het land tegelijkertijd enorm veel schulden. Ook is maar de vraag of Duitsland een goed voorbeeld is van een keurige democratische rechtsstaat. Zo zijn er twee volledig democratische verkiezingen teruggedraaid omdat kanselier Merkel niet tevreden was met het resultaat. Vervolgens heeft Merkel een vertrouweling laten benoemen als hoogste rechter van het Duitse constitutionele hof, dat moest beslissen of de corona-maatregelen van de Duitse regering wel conform de grondwet waren. Zo kreeg de rechtbank een golf aan aanklachten tegen Merkel’s ingrijpende ‘noodremwet’ van april 2021 te verwerken. Deze aanklachten werden allemaal afgewezen [21]. Daarnaast worden advocaten opgepakt als ze kritisch zijn op het coronabeleid en krijgen rechters een huiszoeking als ze een onwelgevallig oordeel vellen. Als klap op de vuurpijl heeft het Duitse ministerie van milieu in 2017 nog een document gepubliceerd waarin het spreekt over een ‘post-voting society’. Verkiezingen zijn immers ouderwets en we kunnen beter kijken naar het gedrag van mensen om te bepalen wat ze willen [22].
Conclusie
Het is duidelijk dat Duitsland wilde plannen heeft om Europa te veranderen, maar het is nog erg onduidelijk op welke manier. Voor zowel voorstanders als tegenstanders van een federaal Europa is het dan ook belangrijk om snel duidelijkheid te eisen over wat er precies gaat gebeuren en wat dit voor Nederland zal betekenen. Een debat over de toekomst van Nederland in Europa zal onvermijdelijk zijn waarbij we op een gegeven moment misschien voor een belangrijke keuze komen te staan: Opgaan in de Verenigde Staten van Europa of een Nexit.
Referenties:
[1] https://www.bundeswahlleiter.de/bundestagswahlen/2021/ergebnisse/bund-99.html
[2] https://www.wiwo.de/downloads/27830022/8/koalitionsvertrag-2021-2025.pdf (p. 131)
[6] https://assets.volteuropa.org/2021-08/Volt_BTW21_V3_Web.pdf
[7] https://www.tagesschau.de/inland/innenpolitik/koalitionsvertrag-151.html
[10] https://www.zeit.de/politik/deutschland/2021-11/koalitionsvertrag-ampel-spd-gruene-fdp-einigung
[11] https://reitschuster.de/post/die-neue-bundesrepublik-kommt/
[12] https://cms.gruene.de/uploads/documents/Wahlprogramm-DIE-GRUENEN-Bundestagswahl-2021_barrierefrei.pdf (p. 212)
[14] https://www.fdp.de/sites/default/files/2021-06/FDP_Programm_Bundestagswahl2021_1.pdf
[15] https://www.spd.de/zukunftsprogramm/
[16] https://www.ein-guter-plan-fuer-deutschland.de/
[17] Hiermee wordt – zonder het te noemen – onder andere gedoeld op project HERA, om onder andere de infrastructuur rondom de ontwikkeling van vaccins te verbeteren: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/qanda_21_642
[18] https://ec.europa.eu/info/strategy/recovery-plan-europe_nl
[20] https://nleudenktank.nl/longread-duitsland-is-allang-geen-keurige-democratische-rechtsstaat-meer/
[21] https://www.bundesverfassungsgericht.de/SharedDocs/Pressemitteilungen/DE/2021/bvg21-101.html
Foto door Felix Mittermeier via Pexels
Credits: dit Nexit Denktank-artikel is tot stand gekomen met aangeleverde input door ir. Marijn Scholtens