Toen in 1992 bij het verdrag van Maastricht besloten werd tot invoer van de € was ik als district-directeur van een grote internationale bank daar enthousiast over. De tot die tijd regelmatige devaluaties van de Italiaanse lire, Franse franc en andere zwakkere munten van veelal Zuid-Europese landen zou verleden tijd zijn en de betreffende landen zouden door de afspraken hierover nu eerder hun economieën gaan hervormen. Dacht ik.
Euro-proof
Eind 1998 was de bank waar ik bestuurder was als eerste euro-proof en in een interview met Ferry Mingelen op de publieke radio was ik vol enthousiasme over de Europese samenwerking dat ons land, onze inwoners en bedrijven naar verwachting verder zou helpen. Weliswaar was ik enigszins bezorgd over de deelname van landen als Griekenland, maar ook die zouden in de vaart der volkeren op sleeptouw kunnen worden genomen, dacht ik.
Schending afspraken
Al vrij snel na de grootscheepse invoering van de euro in 2002 bleek dat de begrotingsafspraken door de 2 belangrijkste eurolanden, Duitsland en Frankrijk, geschonden werden. En niemand die deze landen tot de orde riep. Al zeker de EU, de ECB en de Europese Commissie niet. Ook werd bekend dat Frankrijk wilde dat de eerste Europese Centrale Bankpresident Wim Duisenberg halverwege zijn normale termijn van 8 jaar opgevolgd werd door de Fransman Trichet die in 2003 nog terecht moest staan voor “onregelmatigheden” bij Credit Lyonnais Bank, de voorheen grootste bank ter wereld. Daarmee werd langzamerhand duidelijk dat de euro een politiek traject was in plaats van een economische en dat Frankrijk, samen met Duitsland, de dienst uitmaakte in de EU en de €-zone. De illusie was voorbij.
Crisis
In 2009 brak de Euro-crisis uit en zorgde Trichet ervoor dat Griekenland, ondanks de enorme schuldpositie en het zwaar overschrijden van de begrotingsafspraken behouden bleef als euro-lidstaat. Twee Duitse economen en tevens ECB-bestuurders stapten uit protest op uit het ECB-bestuur. Trichet noemde hen ‘misleid’ en gaf ze aldus een trap na. En Duitsland, dat net als Nederland haar eigen sterke valuta had opgegeven voor de euro, hield zich stil.
Griekenland, alsook Ierland kregen steun en moesten hervormingen doorvoeren. Ierland deed dat resoluut en toonde na een diepe val al vrij snel een groot herstel. Het verscherpt toezicht van de EU op Griekenland komt deze maand ten einde, maar in tegenstelling tot Ierland is de schuld van Griekenland inmiddels opgelopen tot ruim 200% van het BNP, terwijl de afspraak bij aanvang bedroeg dat die maximaal 60% zou mogen bedragen. Ook hier bleken landen als Frankrijk een andere interpretatie te geven aan de afspraken, net als indertijd al bij de zittingsperiode van centralebankpresident Duisenberg. Italië kreeg, net als Frankrijk en diverse andere EU-lidstaten voor honderden miljarden aan “Covid-steun”, maar echte hervormingen zijn nog steeds niet uitgevoerd of zelfs teruggedraaid en de schuld van Italië bedraagt formeel ruim 160% van het BNP.
Opkoopprogramma
Het grootschalige schuldopkoop-programma dat tegen 2015 begon, is illegaal, vond het Duitse Constitutionele Hof in mei 2020. De ECB zou haar mandaat overschrijden en de Duitse Centrale bank mocht van het Duitse Hof niet meedoen aan het opkoop-programma. De zaak werd voor het Europese Hof gebracht door de EU en die bleek de uitspraak van het Duitse Hof onrechtmatig te verklaren. Het Europese Hof vindt dat zij als enige bevoegd is om te oordelen over EU-instanties, dus ook de ECB.
Herstelfonds
De Nederlandse bijdrage aan het EU-coronaherstelfonds van omgerekend 807 miljard euro was bij benadering 5,7 %, oftewel 46 miljard euro. Daarvan was meer dan de helft een schenking. Het kabinet Rutte eiste dat in ruil voor de miljardensteun de ontvangende landen economische hervormingen gingen doorvoeren. In Italië zette de oud-ECB-directeur Draghi zich daar als premier voor in, maar zijn beleid werd door het Italiaanse parlement afgekeurd en Draghi trad af.
Dat klinkt goed, maar feitelijk betekent dit dat Italië en andere met name Zuid-Europese landen nooit hun economie gaan hervormen. Dat paste al niet in hun cultuur voorafgaand de invoering van de euro, en dat doet het nog steeds niet. De steunoperaties van de ECB waarbij voor duizenden miljarden aan schulden werden en nog steeds worden opgekocht, waardoor de ECB nu veruit de grootste schuldeiser van de euro-lidstaten is, hebben er slechts toe geleid dat de grote schuldenlanden geen noodzaak voelen om economische hervormingen uit te voeren. En zolang de Noordelijke landen als Nederland bereid blijven schuldhulpverlening aan die landen te blijven verlenen, zal dit blijven doorgaan.
Opkopen
Naast het massaal opkopen van schulden heeft de Europese Centrale Bank jarenlang de rente kunstmatig laag gehouden om de financiële positie van de grote schuldenlanden niet verder in gevaar te brengen. Daardoor werden landen als Italië steeds behoedt voor faillissement. Zeker een forse rentestijging tot het reële niveau (4-5%?) zou Italië en zelfs Frankrijk in grote problemen brengen.
Aan de andere kant betaalden met name Nederlanders en Duitsers via hun spaargeld en pensioen de tol. De kunstmatig veel te lage rente holde en holt dat steeds meer uit. Sinds ruim een jaar, dus al lang voor de inval van Rusland in Oekraïne, vertaalt dat beleid zich ook in openlijke inflatie. Die inflatie is in Nederland opgelopen tot zo’n 15%. Dat betekent dat ons spaargeld, pensioen en inkomen inmiddels ongeveer 15 procent minder waard is geworden, ondanks dat de schuld van Nederlandse staat zelf ruim binnen de grens van 60% verkeert (wat tegelijkertijd ook nadelig is, want ook de schulden devalueren met de hoge inflatie).
Dupe
Burgers en bedrijven zijn dus de dupe van de euro en het ECB-beleid. Hoe lang valt dat vol te houden? En hoelang wil Nederland de zuidelijke schuldenlanden blijven steunen, ten koste van de eigen inwoners en (MKB-)bedrijven?
Gezien de grote culturele verschillen tussen de euro-lidstaten is inmiddels wel duidelijk dat met name zuidelijke landen hun economieën niet zullen hervormen zolang de noordelijke landen, al dan niet via de ECB hen blijven steunen. Hoeveel waardeverlies kunnen de burgers en met name MKB-bedrijven in Nederland dragen voordat dit spaak gaat lopen?
Nu de ECB wel zegt van plan te zijn de rente behoorlijk te verhogen, zal dat onvermijdelijk betekenen, dat ofwel de steun aan de grote schuldenlanden nog verder verhoogd moet worden, of dat anders die landen failliet zullen gaan, omdat ze de dan fors hogere rentelasten niet kunnen ophoesten. Als dat eerste gebeurt zal de Nederlandse staat haar bijdrage weer verder moeten verhogen en dat betekent dat een nog groter deel van het Nederlandse belastinggeld naar de zuidelijke schuldenlanden gaat.
Grens
Wanneer gaat Nederland de balans opmaken en vaststellen waar de grens ligt aan de steun van landen die zelf hun economieën en uitgavepatroon niet hervormen en waar de pensioenleeftijd op 60 jaar of lager ligt?
Wanneer realiseren we dat de euro onhoudbaar is?
Credits: dit Nexit Denktank-artikel is tot stand gekomen met aangeleverde input door Frans van der Werf
picture: https://www.pexels.com/nl-nl/foto/natuur-iemand-hand-bewolkt-4497591/