Het recht op vrijheid, het recht om niet mishandeld te mogen worden door de overheid en het verbod op de doodstraf. Alle drie zijn voorbeelden van mensenrechten die je in een ontwikkeld en beschaafd land mag verwachten. We ontlenen deze rechten mede als lid van de Europese Unie, die deze mensenrechten sinds 2009 bindend heeft gemaakt voor bijna alle lidstaten. Wat blijft er van deze mensenrechten over als Nederland uit de Europese Unie stapt?
Achtergrond
In elk land zijn er regels waaraan het volk zich moet houden. Zo krijg je een georganiseerde staat en voorkom je chaos. Ook moet de overheid zich aan regels houden: aan de grondrechten van de burgers, zoals het recht op vrijheid. Er zijn zowel klassieke grondrechten als sociale grondrechten. Een klassieke grondrecht wil zeggen dat de overheid zich niet mag bemoeien met de burger, zoals bij het recht op vrijheid of de vrijheid van meningsuiting. Een sociale grondrecht betekent dat de overheid actief moet handelen voor de burger, zoals het recht op veiligheid. Op internationaal niveau worden deze grondrechten ook wel mensenrechten genoemd: rechten die je ontleent aan het zijn van een mens.
Handvest van de grondrechten van de EU
Het Handvest van de grondrechten van de EU (EU-Handvest) was voor het eerst geschreven tussen 1999 en 2000.[1] In minder dan een jaar werd een wetsontwerp gemaakt. De bindende status van dit EU-Handvest werd doelbewust vertraagd tot er duidelijkheid was over de EU-grondwet. Deze grondwet werd in 2005 massaal geweigerd door het Franse en het Nederlandse volk. Dit EU-Handvest kwam daarom pas tijdens het Verdrag van Lissabon in december 2009 bindend tot stand. Het Verenigd Koninkrijk en Polen hadden een ‘opt-out’ bedongen, dat wil zeggen dat het EU-Handvest niet bindend is voor deze twee landen.[2] Hoewel er nog steeds een discussie gaande is of het wel een ‘opt-out’ te noemen is.[3] Later kreeg Tsjechië ook de ‘opt-out’. Het Verenigd Koninkrijk is inmiddels vertrokken uit de EU, dus Polen en Tsjechië zijn nog de enige landen die niet gebonden zijn aan het EU-Handvest.[4] De reden voor deze ‘opt-out’ was dat Polen vreesde dat er een te liberale uitleg zou zijn aan onderwerpen zoals abortus. In Polen wordt daar vaak anders over gedacht dan in Nederland. Enkele voorbeelden van mensenrechten uit het EU-Handvest zijn: het recht op leven[5], een verbod op de doodstraf[6], het recht op vrijheid[7] en het folterverbod[8]. Als Nederland uit de Europese Unie stapt, net als het Verenigd Koninkrijk, dan gelden deze mensenrechten niet meer voor Nederlanders, althans niet meer via de EU. Dit klinkt rampzalig, maar dit moet gerelativeerd worden.
Nederlandse Grondwet
Na een Nexit hebben Nederlanders geen aanspraak meer op de mensenrechten uit het EU-Handvest. Als de Nederlandse overheid na een vertrek uit de EU massaal mensen mishandelt of de doodstraf begint op te leggen, dan kunnen wij geen beroep doen op de EU. Is dit echter wel nodig in zulke extreme gevallen? Het korte antwoord is nee. Hier zijn twee redenen voor. Wij hebben onze eigen Nederlandse Grondwet. Hierin staan veel grondrechten beschreven waaraan onze overheid zich moet houden. De doodstraf mag in ons land niet opgelegd worden, zo staat in art. 114 van onze Grondwet. Iedereen in Nederland heeft het recht op vrijheid, staat in art. 15 van de Grondwet. Het verbod op discriminatie en de godsdienstvrijheid staan respectievelijk in art. 1 en 6 van de Grondwet. Veel van onze grondrechten zijn al heel oud. De godsdienstvrijheid in onze Grondwet komt uit 1848 en de wortels ervan dateren zelfs uit 1579, toen het in de Unie van Utrecht werd erkend.[9] Er zijn natuurlijk kanttekeningen te maken bij de mensenrechten in de Nederlandse geschiedenis, maar het is duidelijk dat Nederland al een veel langere geschiedenis heeft met mensenrechten dan 2009. Zelfs als je de Nederlandse staat niet vertrouwt, is er buiten de EU altijd een tweede bescherming voor mensenrechten.
Raad van Europa
In 1950 werd het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) aangenomen van de Raad van Europa, een intergouvernementele organisatie die vooral het doel heeft om mensenrechten in het continent Europa te beschermen. Dit betekent dat de Raad van Europa een zeer kleine beperking vormt voor de nationale soevereiniteit en onafhankelijkheid. De EU en de Raad van Europa staan compleet los van elkaar en hebben niks met elkaar te maken, behalve een paar historische verwantschappen. De EU kent 27 leden en de Raad van Europa kent 47 leden: bijna alle landen van Europa, dus ook landen als Rusland en Turkije. Wit-Rusland is geen lid, omdat zij de doodstraf hebben en actief uitvoeren. De Raad van Europa is fel tegen de doodstraf.[10] Zwitserland, een land dat graag neutraal blijft, is wel lid van de Raad van Europa, om aan te geven dat ze mensenrechten belangrijk vinden. Enkele voorbeelden van mensenrechten uit het EVRM zijn: het recht op leven[11], het folterverbod[12], het recht op vrijheid[13], het recht op een eerlijk proces[14] en het verbod op de doodstraf.[15]
Europees Hof voor de Rechten van de Mens
Als je vindt dat jouw land mensenrechten schendt, dan kun je naar de nationale rechter stappen. Als je daar je gelijk niet krijgt, dan kun je naar het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) in Straatsburg. Als voorwaarde hiervoor geldt dat je alle nationale rechtsmiddelen moet hebben gebruikt. Dit komt erop neer dat je in je eigen land geen mogelijkheden meer hebt bij de rechter. Dan kan je naar het EHRM stappen om aan de rechter een einde aan de mensenrechtenschending te vragen.
Conclusie
Zoals in dit artikel is gebleken, zijn er heel veel waarborgen voor de Nederlanders om hun mensenrechten beschermd te zien. Dit kan via onze eigen nationale Grondwet en via het EVRM. Een Nexit haalt ons uit de Europese Unie, een politieke unie die steeds meer kritiek krijgt. Het haalt ons echter niet uit de Raad van Europa, hetgeen vooral bedoeld is voor mensenrechten. De Raad van Europa is een voorbeeld van wat de EU had moeten worden: een samenwerkingsorganisatie van soevereine landen, niet een supranationale organisatie die op alle irrelevante gebieden macht van de landen afpakt om uit te groeien tot een
federatie. Het is onjuist wanneer mensen beweren dat we al onze rechten verliezen als we uit de EU stappen. Een vertrek uit de Europese Unie kan nadelige gevolgen met zich meebrengen, maar het verlies van mensenrechten voor de Nederlanders is niet een van die mogelijke nadelige gevolgen.
[1] P. Craig, G. De Burca, EU Law. Text, Cases, and Materials (6e editie), Oxford: Oxford University Press 2015, p. 394.
[2] Artikel 1 Protocol 30 Betreffende de toepassing van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie op Polen en het Verenigd Koninkrijk.
[3] HvJ EU 21 december 2011, C-411/10, C-493/10, ECLI:EU:C:2011:865 (NS and ME).
[4] P. Craig, G. De Burca, EU Law. Text, Cases, and Materials (6e editie), Oxford: Oxford University Press 2015, p. 395.
[5] Art. 2 lid 1 EU-Handvest.
[6] Art. 2 lid 2 EU-Handvest.
[7] Art. 6 EU-Handvest.
[8] Art. 4 EU-Handvest.
[9] C.A.J.M. Kortmann, Constitutioneel recht, Deventer: Wolters Kluwer 2016, p. 88.
[10] Protocol 13 bij het EVRM.
[11] Art. 2 EVRM.
[12] Art. 3 EVRM.
[13] Art. 5 EVRM.
[14] Art. 6 EVRM.
[15] Art. 2 lid 1 EVRM en Protocol 13.
Foto credits: https://search.creativecommons.org/photos/db3ce115-cc0b-494d-b21b-20ce22a60855
Credits: dit Nexit Denktank-artikel is tot stand gekomen met aangeleverde input door Gabriël van de Bloemfontein