Met het einde van de coronacrisis in zicht, althans dat lijkt de bedoeling [1], wordt het langzaam tijd om terug te blikken op de coronatijd. Alleen al de financiële schade is enorm zoals we onder andere in een vorig artikel over Duitsland hadden aangestipt [2]. Ook is er een hoop zogenoemde nevenschade, zoals bijvoorbeeld een toename van huiselijk geweld [3], een lawine aan faillissementen in verschillende branches [4] en triage bij de GGZ [5]. Ook moesten grondrechten en fundamentele vrijheden op een ongekende manier sinds de Tweede Wereldoorlog worden ingeperkt om de crisis te bestrijden [6].
In dit artikel willen we niet ingaan op de vraag in hoeverre de lockdown zinvol was met betrekking op het onder controle krijgen van de coronacrisis, maar willen we vooral vooruitblikken en de mogelijkheden bespreken om toekomstige lockdowns bij pandemieën te voorkomen. In dat geval zou zowel de financiële schade als immateriële schade zoveel mogelijk beperkt kunnen worden terwijl we de pandemie onder controle krijgen. Ook zouden er dan geen grondrechten en vrijheden meer ingeperkt hoeven te worden, laat staan dat er een zogenoemd immuniteitsbewijs [7] moet worden ingevoerd als voorwaarde om binnen Europa te mogen reizen. De EU kan als waardengemeenschap een belangrijke rol spelen door het voortouw te nemen om adequate voorbereiden te treffen voor zulke crises.
Oplossingen
Zowel op nationaal als Europees niveau kunnen er aan oplossingen worden gewerkt om voorbereid te zijn op pandemieën als onderdeel van een goed-functionerend zorgsysteem. Dat er problemen in de zorg zijn, zowel in Nederland als in het buitenland, is niet nieuw aangezien dit ook al het geval was vóór de coronacrisis. Er kan onder andere aan het volgende gedacht worden om de zorg te verbeteren:
– Een adequate planning van benodigde beddencapaciteit en verdeling van ziekenhuizen over het land, rekening houdend met worst-case scenario’s.
– Flexibel kunnen opschalen van IC-bedden en normale bedden, indien nodig.
– Flexibel kunnen inzetten van personeel afhankelijk van de druk (mits mogelijk).
– Onderzoek naar redenen voor uitstroom onder zorgpersoneel, eventueel revisie van salariëring, arbeidsvoorwaarden en arbeidsomstandigheden.
– Zorgen voor voldoende instroom middels adequate rekrutering en attractiviteit van de baan met een kwalitatief opleidingstraject, fatsoenlijke salariëring en goede arbeidsomstandigheden.
– Vermijden van jaarlijkse personeelsbezuinigingen: Het heeft weinig zin als het ene jaar de ervaren medewerkers wegbezuinigd worden, en we het jaar daarna merken dat we opeens te weinig zorgpersoneel hebben. Weliswaar kunnen met spoed jonge onervaren krachten opgeleid worden, maar dit zorgt voor een gat in de kennisoverdracht, wat vermeden dient te worden.
– Zorgen voor korte lijnen voor de aanlevering van apparatuur en beschermingsmiddelen, waarmee op korte termijn alle benodigdheden geproduceerd en opgeleverd kunnen worden indien nodig.
– Bij bezuinigingen voornamelijk proberen te besparen op bureaucratie en managementlagen. De handen aan het bed zijn tijdens een pandemie uiteindelijk vele malen belangrijker.
Om de zorg te ontlasten kunnen er daarnaast maatregelen worden getroffen om de volksgezondheid in z’n algemeenheid te verbeteren:
– Informatie beschikbaar bestellen over gezonde voeding en gezonde leefstijl
– Stimuleren van sport en beweging (bijv. met subsidies, aanleggen van sportplekken, uitbouwen fietspadeninfrastructuur waar het nodig is, sportverenigingen ondersteunen)
– Ontmoedigen van alcohol, roken, drugs en consumptie van suiker
– Stimuleren van consumptie van gezonde voeding en voldoende vitamines
– Ook op de middelbare school extra aandacht besteden aan gezonde voeding en leefstijl: Jong geleerd is oud gedaan.
– Aanmoedigen van eigen verantwoordelijkheid en bewustwording creëren over het eigen gedrag
Het is niet de bedoeling dat deze preventieve oplossingen veel geld gaan kosten, dat geld is namelijk vooral nodig voor de zorg zelf. Hier zal vooral het principe don’t work harder, work smarter toegepast moeten worden zodat met relatief weinig geld het gewenste effect kan worden bereikt.
Ook zal naast de fysieke gezondheid de psychische gezondheid in de gaten moeten worden gehouden: Naast het op peil brengen en houden van de psychische zorg, zal men moeten kijken waardoor psychische klachten bij mensen worden veroorzaakt. In sommige gevallen is dat terug te voeren naar het overheidsbeleid (zoals de lockdown-maatregelen of financiële problemen) wat met slimmer beleid opgelost zou kunnen worden.
De rol van de EU
Veel van de hierboven genoemde aspecten kunnen landen voor het grootste deel zelf regelen. De EU kan hier echter een cruciale meerwaarde bieden door de landen bij dit alles te helpen indien gewenst. Ook kan er algemene ondersteuning worden aangeboden, bijvoorbeeld:
– Faciliteren van supply chains voor aanlevering van apparatuur en beschermingsmiddelen
– Faciliteren van luchtbruggen voor opname van patiënten, bij overbelasting in een bepaald land (ondersteuning zowel technisch als bureaucratisch)
– Subsidiëring van sport en aanbieden van hulp en coördinatie bij bouwen van sportfaciliteiten.
– Faciliteren van efficiënte export en import van gezond voedsel.
– Faciliteren van uitwisseling van zorgpersoneel binnen de EU.
– Organiseren van het snel kunnen laten invliegen van zorgpersoneel van buiten de EU, bijvoorbeeld door een snelle en efficiënte visumprocedure zonder al te veel bureaucratie.
– Investeren in onderzoek naar gezondheid, geneesmiddelen en vaccins (indien van toepassing).
– Aanbieden van platformen (online fora, congressen e.d.) voor uitwisseling van medische kennis.
– Opbouwen en onderhouden van infrastructuur voor het bestellen en leveren van geneesmiddelen en vaccins, die in heel Europa kunnen worden erkend, ingezet en verhandeld.
Juridische situatie
Ook vanuit juridisch opzicht zal het handelen van overheden tijdens de pandemie ernstig onder de loep moeten worden genomen, aangezien er in vrijwel elk land zeer draconische maatregelen zijn genomen en zowel grondrechten als fundamentele vrijheden zijn ingeperkt. Voor sommige overheden zal de situatie aanlokkelijk zijn om de crisis te misbruiken voor andere politieke doeleinden of om simpelweg meer macht te vergaren met meer, veelal onnodige, controle op de burger als gevolg daarvan.
Er zal dan ook grondig moeten worden gekeken of overheden zich wel aan de juridische kaders hebben gehouden betreft de omgang met de pandemie, of dat men ergens over de schreef is gegaan. Indien dit wel het geval was geweest zal moeten worden gekeken naar het aanscherpen van de wetten, wat ook op Europees niveau kan, die de burger bij een volgende pandemie beter moeten beschermen tegen de overheid. Daarnaast werkt het rechtssysteem nu zo dat het starten van grote zaken en het doorprocederen enorm veel tijd in beslag neemt, waarin veel schade al onomkeerbaar kan worden aangericht voordat een overheid wordt teruggefloten. Het zou dan ook niet misstaan dat het bij grondrechtsinperkingen makkelijker wordt voor de burger om naar de rechter te stappen mocht hij van mening zijn dat er grondrechten of Europese rechten worden geschonden. Met een snelle toetsing en zware straffen voor bewindspersonen bij nalatigheid of machtsmisbruik zal sneller duidelijk worden of ingestelde maatregelen rechtmatig en echt noodzakelijk zijn. Ook zal er dan voor de overheid een grotere stok achter de deur zijn om de maatregelen daadwerkelijk van een stevige cijfermatige en wetenschappelijke onderbouwing te voorzien, om aan te tonen dat ze echt noodzakelijk, effectief en proportioneel zijn en niet teveel nevenschade berokkenen. De bewijslast ligt dus te allen tijde bij de overheid. De burger hoeft niet te rechtvaardigen waarom hij op zijn grondrechten aanspraak wil maken.
Wat de EU nu van plan is
De EU heeft daadwerkelijk al een 10-punten plan opgesteld over hoe om te gaan met toekomstige pandemieën. In de kern komt het vooral neer op een grotere rol van de EU met meer bevoegdheden, het harder bestrijden van “desinformatie” en het sneller kunnen produceren van grote hoeveelheden vaccins. Het organiseren van goede zorg wordt weliswaar genoemd, maar lijkt geen topprioriteit te zijn. Over het bieden van adequate bescherming van burgers tegen nevenschade van draconische maatregelen zoals grondrechtsinperkingen is geen woord te vinden. [8]
Conclusie
Los van of de maatregelen gewerkt hebben om de coronacrisis onder controle te krijgen, is gebleken dat alle maatregelen extreem veel nevenschade hebben veroorzaakt en de rechtstaat onder grote druk hebben gezet. Na de pandemie zullen we grondig moeten analyseren hoe we in de toekomst met pandemieën omgaan, zodat dergelijke maatregelen als lockdowns en vrijheidsbeperkingen zoveel mogelijk kunnen worden vermeden. Ook immuniteitsbewijzen zijn niet de oplossing. Het is vooral zaak dat het gezondheidssysteem wordt verbeterd en dat de algemene gezondheid van de mensen zelf wordt gestimuleerd, mede met behulp van gezond voedsel en sport. Mochten er veel mensen ziek worden, kan dit worden opgevangen door de zorg zodat het dagelijkse leven zo normaal mogelijk doorgaan voor de meeste mensen.
De EU heeft hier een hele grote kans om lidstaten te helpen met het optuigen van een zo goed mogelijk zorgsysteem, het stimuleren van sport en het opbouwen van aanleveringsketens voor betaalbaar gezond voedsel. Ook kan aandacht besteed worden aan het uitleggen aan mensen hoe ze zichzelf gezond kunnen houden tegen ziektes algemeen, bijvoorbeeld door middel van informatiecampagnes en het aanbieden van voorlichting op scholen.
Veel critici, ook wel “complotdenkers” genoemd, wantrouwen de EU en vrezen dat er in de toekomst alleen nog maar meer lockdowns en permanente vrijheidsbeperkingen komen. De EU kan nu bewijzen dat dit allemaal onzin is door de bovenstaande punten uit te voeren. Als de EU echt zoveel waarde hecht aan waarden, vrijheden en de publieke gezondheid dan moeten ze dit ook laten zien. Het willen streven naar een normaal leven waarin je niet hoeft te bewijzen dat je gezond bent is hierbij een cruciale eerste stap.
Referenties
[1] https://www.telegraaf.nl/nieuws/782499588/nederland-gaat-weer-zo-goed-als-open
[2] https://nleudenktank.nl/longread-duitsland-is-allang-geen-keurige-democratische-rechtsstaat-meer/
[6] https://reitschuster.de/post/corona-massnahmen-die-polizei-kann-in-jede-wohnung-eindringen/
[7] https://nleudenktank.nl/mogen-vaccinatiepaspoort-controles-juridisch-tussen-schengenlanden/
[8] https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_21_2989
Foto door Markus Spiske via Pexels
Credits: dit Nexit Denktank-artikel is tot stand gekomen met aangeleverde input door ir. Marijn Scholtens