Mogen vaccinatiepaspoort controles juridisch tussen Schengenlanden?

Tweet E-mail Deel LinkedIn Print

In 2020 was de bewering dat er een vaccinatiepaspoort ingevoerd ging worden nog “ongefundeerd” [1] en menig idee van een mogelijk (indirecte) verplichting tot het nemen van een vaccin werd al gauw in verband gebracht met complottheorieën [2]. De WHO waarschuwde er al tegen aan het begin van de pandemie [3] en doet dat nu nog steeds [4], en de invoering ervan werd zelfs tegengesproken door bijvoorbeeld de Britten [5]. Nu lijkt de invoering er toch te komen, zowel in nationaal als internationaal verband in de vorm van een ‘green pass’ [6][7][8]. Kort door de bocht fungeert deze ‘green pass’ als ‘immunity passport’ of immuniteitsbewijs. Het idee is dat je weer zou mogen reizen [9] en ‘niet-essentiële dingen doen’ [10] als je immuniteit tegen het coronavirus kan aantonen, door middel van een negatieve test, een niet te oude positieve testuitslag of een vaccinatie.

Het is op dit moment niet duidelijk wat de toekomst zal zijn van een immuniteitsbewijs, en of deze ook zal blijven als de pandemietoestand ooit wordt beëindigd. Een aannemelijk scenario is dat ook na de pandemie het immuniteitsbewijs verplicht zal worden om internationaal te mogen reizen. In dit stuk willen we vooral kijken naar in hoeverre het zinnig is om een dergelijk immuniteitsbewijs te handhaven voor reizen binnen Europa c.q. de Schengenzone.

Schengen
Het is vanzelfsprekend dat iemand binnen zijn of haar eigen land zich vrij mag bewegen, en met het Schengenverdrag is deze bewegingsvrijheid vergroot. Het enige wat je nodig hebt om binnen Schengen te mogen reizen is een geldig reisdocument, zoals een paspoort van een Schengenland of geldige verblijfsvergunning binnen Schengen, zoals het in het verdrag staat beschreven [11]. Een aanvullende eis om bijvoorbeeld immuniteit tegen een bepaald virus te kunnen laten zien is dan ook niet conform het verdrag waardoor op lange termijn het verdrag waarschijnlijk aangepast moet worden.

Wat is een coronapaspoort?

Afgezien van de status van het verdrag, als het de Schengenlanden menens is om stevig te gaan controleren op immuniteitsbewijzen zal het onvermijdelijk worden om grenscontroles in te voeren. In een vorig artikel schetsten we al hoeveel dit ongeveer zou gaan kosten [12] en hoe dat er voor Nederland uit zou gaan zien. In feite krijgen we dan precies die situatie, waar reizigers naast hun reisdocumenten dan ook hun immuniteitsbewijs zouden moeten overleggen. Het Europa van de “open grenzen” zal dan verdwijnen zolang het vaccinatiepaspoort een vereiste is om te mogen reizen.

Wat is het nut?
Tot voor de pandemie was het eerder de uitzondering dan de regel om reizigers te controleren op medische status of vaccinaties. Sommige Afrikaanse landen stellen bijvoorbeeld een vaccinatie tegen gele koorts verplicht [13] of hooguit kan er bij een ernstige verdenking op een gevaarlijke ziekte iets ondernomen worden, maar alleen op individueel niveau. Bij de meeste reizen, en met name binnen Europa, was het nooit de moeite waard om op ziektes te controleren ondanks dat er tal van besmettelijke ziektes bestaan [14] en ook genoeg doden veroorzaken [15]. Dit is ongetwijfeld triest, maar er is nog nooit voor een griepgolf ook maar overwogen om de grenzen te sluiten of om internationaal reizen te beperken vanwege het risico op verspreiden van besmettelijke ziektes. Mochten er besmettingen plaatsvinden, mede veroorzaakt door migratie en internationaal reizen, dan kon tot dusver het gezondheidswezen eventuele patiënten en slachtoffers altijd prima opvangen, zelfs als de capaciteit bijna aan het maximum was [16]. Het zou in dit geval dan ook niet zinvol zijn om immuniteitsbewijzen in te voeren voor immuniteit tegen de griep.

Hier ligt dan ook de centrale vraag: In hoeverre is het coronavirus erger dan de andere infectieziektes, met name qua eigenschappen als besmettelijkheid, virulentie, ziekteverloop en de verwachte ziekenhuisbelasting. Wat zou er gebeuren als het coronavirus door de samenleving net zo behandeld zou worden als een griep? Komt het dan tot een humanitaire ramp of zal de schade niet veel erger zijn als door de griep? Om de immuniteitsbewijzen zinvol te laten zijn, is het dus belangrijk dat het coronavirus daadwerkelijk een graad erger is dan andere besmettelijke ziektes zoals de griep.

70 procent van de Nederlanders ziet coronapaspoort wel zitten | Liveblog https://t.co/jWNzgJY6jT pic.twitter.com/b60A1WjXwK

— RTL Nieuws (@RTLnieuws) April 9, 2021

Het nut van een immuniteitsbewijs tegen het coronavirus stoelt dan ook op een rij van aannames:

– Het coronavirus is dusdanig erger dan bijvoorbeeld de griep, zodat bij een vrije loop we mogelijk kunnen rekenen met een humanitaire ramp en abnormale ziekenhuisbelastingen of een disproportioneel aantal doden en zieken (niet te verwarren met positief geteste personen).

– Door middel van strenge grenscontroles kan de verspreiding van het coronavirus worden tegengegaan.

– Een besmet persoon die door de grenscontroles glipt zou een “superspreading event” kunnen veroorzaken.

– Het is mogelijk om door middel van een geschikte test vast te stellen of iemand besmettelijk is of niet.

– Het is mogelijk om door middel van een vaccin iemand immuun te maken zodat hij niet meer besmettelijk is. Deze immuniteit houdt voor een bepaalde tijd aan.

– Asymptomatische mensen hebben géén verwaarloosbare kans om anderen al dan niet per ongeluk te besmetten, waardoor ze hun immuniteit eerst moeten bewijzen voordat ze mogen reizen.

– Het handhaven van een immuniteitsbewijs geniet een groot draagvlak onder de bevolking.

In dit stuk willen we deze aannames, die nu essentieel lijken te zijn voor het huidige coronabeleid, niet inhoudelijk beoordelen. Het is slechts om aan te geven dat zonder deze aannames, en mogelijk nog meer aannames, het nut van een immuniteitsbewijs zeer wankel zal zijn. De overheid zou er dan ook goed aan doen om deze aannames te toetsen en het liefst wetenschappelijk stevig te onderbouwen, om mogelijk op een later moment gezichtsverlies en schadeclaims te kunnen vermijden als blijkt dat de aannames toch niet helemaal kloppen. Vooral de laatste is de belangrijkste, immers zal een immuniteitsbewijs niet slagen als een meerderheid van de Europese bevolking dit niet ondersteunt.

Open grenzen
Wat heeft dit eigenlijk allemaal met een Nexit te maken? We gaven al eerder aan dat het Europa van de open grenzen zou kunnen verdwijnen als het immuniteitsbewijs verplicht wordt om de grens over te steken, zelfs als de grenscontroles maar steekproefsgewijs zullen zijn. Het zal dan niet meer vanzelfsprekend zijn om bijvoorbeeld over de grens boodschappen te doen. Zo is recentelijk bijvoorbeeld aangekondigd dat Nederlanders die de Duitse grens overgaan nu over een testbewijs moeten beschikken [17]. Aan de hand van uw Nederlandse kenteken kunt u dan aangesproken worden met “Ausweis bitte” en de vraag of u uw immuniteitsbewijs kunt tonen, waarna u met een boete rijker rechtsomkeert mag maken als u deze niet bij u blijkt te hebben. Het is aannemelijk dat op den duur je je telkens dan zult moeten laten testen als je de grens over wil, tenzij je het vaccin neemt om er voor eens en altijd vanaf te zijn.

De reisvrijheid zal niemand dus meer in het buitenland kunnen genieten, omdat je op elk moment gecontroleerd kunt worden. Het principe van de open grenzen dankzij Schengen, wat ons deze reisvrijheid hoorde te garanderen, was echter juist een belangrijk argument om vooral wel in de EU blijven, dus als dit de facto niet meer bestaat dan zouden we hiervoor niet meer speciaal in de EU hoeven te blijven. In dat geval zouden we dus net zo goed buiten de EU ons eigen grensbeleid kunnen regelen als op dat vlak het niet meer uitmaakt of we lid zijn van de EU of niet.

Grensbeleid
Daarnaast is het ook de vraag hoe het grensbeleid er in de toekomst uit gaat zien als de EU deze wil bepalen en in feite het immuniteitsbewijs aan alle lidstaten oplegt zonder dat zij dit kunnen blokkeren, vooral als daadwerkelijk het vetorecht in de EU wordt afgeschaft [18]. Het is de vraag of Nederland dit uiteindelijk wil ondersteunen, mocht het land op een dag besluiten dat het er geen nut meer inziet om een immuniteitsbewijs te handhaven. Mocht de EU toch voet bij stuk houden, dan zou een Nexit en mogelijk een vertrek uit Schengen de enige uitweg zijn om er gedeeltelijk onder uit te komen. Gedeeltelijk, omdat de andere landen dan waarschijnlijk hun immuniteitsbewijs zullen houden en wij deze dan nog steeds nodig zullen hebben om naar het buitenland te gaan. Uiteraard zou Nederland dan kunnen laten zien dat het leven ook zonder immuniteitsbewijs mogelijk is, waarmee op een gegeven moment het voor de andere landen lastig zal worden om deze te blijven handhaven, waarna deze weer zal moeten worden afgeschaft.

Mogelijk zullen ook andere landen rebelleren of verschillende regels willen handhaven als oorspronkelijk bedoeld. Linksom of rechtsom zal de situatie echter niet gezond zijn voor de internationale betrekkingen en het vertrouwen van de burger in de politiek.

Conclusie
Het is belangrijk dat snel duidelijkheid wordt geschapen over het immuniteitsbewijs en dat er vanuit de politiek antwoorden gegeven worden over wat de burger precies te wachten staat. Is dit bijvoorbeeld maar een tijdelijk iets of wordt het een permanente vereiste om bijvoorbeeld te mogen reizen?

Daarnaast moet ervoor worden gezorgd dat er draagvlak is voor een immuniteitsbewijs door middel van het onderzoeken van de plausibiliteit van de aannames waarop het nut van het immuniteitsbewijs is gestoeld. Immers als er geen nut is, en als het coronavirus in de toekomst als een griep behandeld zal worden zoals men in het Verenigd Koninkrijk van plan is [19], hebben we het immuniteitsbewijs eigenlijk niet nodig. Als meerdere landen daar na de zomer van 2021 net zo over denken dan is het tevens bedenkelijk om tussen die landen het immuniteitsbewijs als vereiste te stellen om te mogen reizen.

Duidelijk is dat Europa niet meer over open grenzen zal beschikken als op den duur, ook na de pandemie, een immuniteitsbewijs een vereiste wordt om te mogen reizen. Hierover moet eerlijk gecommuniceerd worden naar de burger en het hele bestaan van het immuniteitsbewijs zal ook moeten worden gerechtvaardigd aan de hand van wetenschap en cijfers. Mocht het bestaan ervan overbodig worden, dan zal het immuniteitsbewijs ook weer moeten verdwijnen en moet het oude normaal weer terugkeren.

Referenties:

[1] https://www.nu.nl/nucheckt/6074477/nucheckt-beweringen-over-europees-vaccinatiepaspoort-ongefundeerd.html

[2] https://www.dw.com/en/in-germany-vaccine-fears-spark-conspiracy-theories/a-53419073

[3] https://www.theguardian.com/world/2020/apr/25/who-warns-against-coronavirus-immunity-passports

[4] https://www.euronews.com/2021/03/18/who-advises-against-vaccine-passports-as-eu-debates-green-pass

[5] https://www.bbc.com/news/uk-55143484

[6] https://www.telegraaf.nl/nieuws/1035252206/europees-parlement-stemt-voor-snelle-behandeling-vaccinatiepaspoort

[7] https://www.dw.com/en/israel-launches-green-pass-for-vaccinated-people/av-56658750

[8] https://www.thesun.co.uk/news/14548815/vaccine-passport-covid-june-21-pubs-restaurants-boris-johnson/

[9] https://www.tagesschau.de/inland/innenpolitik/spahn-impfung-freiheit-105.html

[10] https://www.youtube.com/watch?v=Ob8LEsYWxSk

[11] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?uri=LEGISSUM%3Al33020